Չնայած Գազայի վրա շարունակվող իսրայելական օդային հարվածներին, նոր համաձայնեցված հրադադարը սկսում է ձևավորվել ավերված պաղեստինյան գոտում, որտեղ օգնության շարասյուները անցնում են Ռաֆահի սահմանը՝ համաձայն այն պայմանավորվածության, որը շատերը նախկինում անհնար էին համարում։
Այդ անհավանական հաջողության կենտրոնում կանգնած է Թուրքիան, որի միջնորդի և երաշխավորի դերը փոխեց այն բանակցությունների ընթացքը, որոնք թվում էին անորոշ։
Երբ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը սեպտեմբերի 29-ին ներկայացրեց Գազայի համար իր 20 կետանոց խաղաղության ծրագիրը, արձագանքները զգուշավոր էին։
Ծրագիրը խոստանում էր վերջ տալ թշնամանքին, իրականացնել գերիների փոխանակում և ապահովել հումանիտար օգնության անխոչընդոտ մուտքը, սակայն թողնում էր ակնհայտ բացեր։
Չկային հստակ մեխանիզմներ, ժամանակացույց կամ վստահելի երաշխավորներ՝ պայմանավորվածությունների կատարման համար։
Համասի համար, որը դեռ վերականգնվում էր Իսրայելի երկու տարվա ցեղասպանությունից, առաջարկը թվում էր, թե չի ապահովում պաշտպանություն կամ հաշվետվողականություն։
Քննադատները հարց էին բարձրացնում՝ արդյոք ծրագիրը ավելի շատ քաղաքական թատրոն էր, քան քաղաքականություն։
Շատերը մատնանշում էին Թրամփի միակողմանի հայտարարությունը և առանց Եգիպտոսի ու Քաթարի նման հիմնական միջնորդների խորհրդակցելու քայլերը։
Համասը, իր հերթին, հայտարարեց, որ չի դիտարկի զինաթափումը կամ գերիների փոխանակումը առանց «պարտադիր երաշխիքների»՝ կարմիր գիծ, որը Թուրքիան հետագայում որդեգրեց և գործարկեց։
Ինչպես Թուրքիան փոխեց խաղի կանոնները
Թուրքիան հրավիրվեց մասնակցելու Շարմ էլ-Շեյխի բանակցություններին՝ արտացոլելով Անկարայի վստահելիությունը Համասի հետ և Թրամփի անձնական կապը Թուրքիայի նախագահ Էրդողանի հետ։
Թուրքիայի պատվիրակությունը գլխավորում էր Ազգային հետախուզական կազմակերպության (MIT) ղեկավար Իբրահիմ Քալինը՝ ներկայացնելով Անկարայի քաղաքական դիվանագիտությունը և համակարգելով գործնական ներգրավվածությունը։
Նա օգնեց ձևակերպել Թուրքիայի տեսլականը վստահելի հրադադարի համար՝ միաժամանակ համակարգելով հաղորդակցությունը Համասի, ԱՄՆ-ի, եգիպտական և քաթարական պաշտոնյաների միջև։
Բայց մինչ այդ ամենը, նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի ԱՄՆ կատարած պատմական և հաջողված այցն էր, որի ընթացքում նա քննարկեց Թրամփի հետ կարևոր հարցեր, ներառյալ Պաղեստինի հարցը։
Հինգշաբթի օրը Թրամփը ճանաչեց Էրդողանի դերը համաձայնության ապահովման գործում։
Շարմ էլ-Շեյխի բանակցությունների դիտորդները նշեցին, որ Թուրքիայի մասնակցությունը օգնեց կառուցվածք և վստահություն հաղորդել այն քննարկումներին, որոնք նախկինում կանգ էին առել։
Բանակցությունները ներառում էին չորս կողմերի երաշխավոր համակարգի քննարկումներ՝ Թուրքիա, Եգիպտոս, Քաթար և ԱՄՆ, որոնք պետք է ապահովեին պայմանավորվածությունների պահպանումը, վերահսկեին հրադադարի խախտումները և կառավարեին գերիների փոխանակումը։
Չնայած կոնկրետ պարտականությունները դեռևս սահմանվում էին, մեխանիզմները ընդգծում էին համագործակցային ջանքերը՝ հրադադարը պահպանելու համար։
Այս շրջանակը ուղղակիորեն անդրադարձավ Համասի հիմնական պահանջին՝ վստահելի երաշխավորների ներկայությանը, որոնք կկանխեին Իսրայելի միակողմանի գործողությունները։
Այն նաև Վաշինգտոնին տրամադրեց քաղաքականապես կենսունակ մեխանիզմ՝ հակամարտող կողմերին վստահեցնելու համար։
Անկարայի մասնակցությունը, թեև սկզբում զգուշավորությամբ էր դիտվում Թել Ավիվում, ի վերջո համարվեց կարևոր՝ Համասի համաձայնությունը ապահովելու համար։
Արդյունքում, այն, ինչ սկսվել էր որպես անորոշ ԱՄՆ առաջարկ, վերածվեց կառուցվածքային, վերահսկվող և փուլային ծրագրի։
Թուրքիայի բանակցություններին միանալուց մի քանի օրվա ընթացքում երկու կողմերը համաձայնեցին հրադադարի ուրվագծին, որը կարող էին աջակցել բոլոր հիմնական միջնորդները։
Ինչու այս հրադադարը տարբերվում է
Այս համաձայնագիրը տարբերվում է նախորդ երկու հրադադարների փորձերից՝ մեկը 2023-ի վերջին, մյուսը՝ 2025-ի սկզբին, որոնք երկուսն էլ ձախողվեցին Իսրայելի շարունակական օդային հարվածների և թույլ կամ բացակայող վերահսկողության մեխանիզմների պատճառով։
Այս անգամ բազմակողմ երաշխավոր համակարգը՝ հստակ դերերով, իրական ժամանակի մոնիտորինգով և հետևողական հանձնաժողովով, ստեղծեց նախադեպը չունեցող վերահսկման կառուցվածք։
Նոր պայմանների համաձայն, գերիների փոխանակումները և հումանիտար մուտքը փուլային են։
Զենքերը դասակարգվելու են որպես «պաշտպանական» և «հարձակողական» պաշարներ, որոնցից առաջինը աստիճանաբար փոխանցվելու է նոր պաղեստինյան տեխնոկրատական իշխանությանը։
Համասի քաղաքական բյուրոն ընդունեց առաջարկը։
Համաձայնագիրը վերջնականացվեց երեկ Շարմ էլ-Շեյխում։
Մի քանի ժամվա ընթացքում օգնության բեռնատարները սկսեցին մուտք գործել Գազա Ռաֆահի սահմանով՝ նշելով հրադադարի նախնական փորձարկումը։
Սաուդյան Արաբիան և Հորդանանը, թեև հիմնական միջնորդներ չէին, միացան քննարկումներին՝ տարածաշրջանային լեգիտիմություն և քաղաքական աջակցություն տրամադրելու Գազայի անվտանգության և կայունության վերականգնման համար։
Թուրքիայի համար այս հրադադարը ոչ միայն դիվանագիտական հաղթանակ է, այլև ռազմավարական հաստատում իր երկարատև արտաքին քաղաքականության սկզբունքի՝ Մերձավոր Արևելքում կայուն խաղաղությունը կախված է երկու պետությունների լուծումից՝ օրինական պաղեստինյան կառավարման, հումանիտար հավասարության և վստահելի անվտանգության երաշխիքների հետ։
Նախագահ Էրդողանը արդեն խոստացել է Թուրքիայի մասնակցությունը միջազգային առաքելությանը, որը կհսկի պայմանավորվածությունների իրականացումը և կգտնի անհետ կորած իսրայելցի գերիներին։
«Աստծո կամքով», - ասել է նա, - «Թուրքիան կմիանա առաքելությանը՝ ապահովելով այս համաձայնագրի կայունությունը»։
Այս հրադադարը արդեն վերասահմանել է Թուրքիայի դիվանագիտական դերը տարածաշրջանում։
Նրա կարողությունը կառուցողականորեն ներգրավվել թե՛ արևմտյան, թե՛ մերձավորարևելյան գործընկերների հետ բարձրացրել է նրա հեղինակությունը որպես վստահելի միջնորդ, պրագմատիկ, վստահելի և ունակ՝ բարդ քաղաքական նպատակները գործնական պայմանավորվածությունների վերածելու։
Եթե ներկայիս հրադադարը պահպանվի, դա կլինի ապացույց, որ վստահելի խաղաղությունը պահանջում է թե՛ քաղաքական կամք, թե՛ գործնական երաշխավորներ։ Թուրքիան տրամադրեց երկուսը։
Գազայի համար սա նշանակում է փխրուն, բայց իրական վերականգնման հնարավորություն, պայմանով, որ իսրայելական հարձակումները նույնպես կդադարեն, և բոլոր կողմերը կհարգեն հրադադարը։
Թուրքիայի համար սա հաստատում է արտաքին քաղաքականություն, որը համադրում է բարոյական համոզմունքը ռազմավարական կարողությունների հետ և Մերձավոր Արևելքում խաղաղության կենտրոնում կրկին դնում է երկու պետությունների լուծումը։
