Եվրոպական Միությունը, երկար սպասված որոշմամբ, որոշել է հեշտացնել Շենգեն վիզայի գործընթացը Թուրքիայի քաղաքացիների համար։ Սակայն կա մի պայման․ այն վերաբերում է միայն նրանց, ովքեր ունեն «հաստատված ճանապարհորդական պատմություն» և կիրականացվի նոր «կասկադային» համակարգով։

Ահա, թե ինչ պետք է իմանաք այս մասին։

2025 թվականի հուլիսի 15-ից սկսած, իրավասու դիմորդները կարող են աստիճանաբար ստանալ երկարաժամկետ, բազմակի մուտքի վիզաներ՝ մեկից հինգ տարի ժամկետով, եթե նախորդ վիզաները «օրինականորեն օգտագործվել են», ըստ ԵՄ պաշտոնական հայտարարության։

Չնայած որոշումը ողջունվել է որպես շարժունակության և համագործակցության բարելավման քայլ, փորձագետները զգուշացնում են, որ դրա իրական իրականացումը կարող է մնալ խորհրդանշական, այլ ոչ թե համակարգային։

«Սա կարևոր որոշում է Թուրքիայի քաղաքացիների համար», - ասում է Ստամբուլի Մեդիպոլ համալսարանի քաղաքական գիտությունների դոցենտ Ֆաիք Թանրըքուլուն։

«Բայց եկեք անկեղծ լինենք, սա ամբողջովին նոր քաղաքականություն չէ։ Երկարաժամկետ, բազմակի մուտքի վիզաները՝ երեք ամսից մինչև հինգ տարի, արդեն տրամադրվում էին առանձին հյուպատոսական աշխատակիցների հայեցողությամբ»։

«Այժմ հանձնաժողովը այդ հայեցողական իրավունքը հանել է անհատական որոշումներից և դարձրել ստանդարտ սպասելիք։ Սա է այս որոշման իրական արժեքը», - բացատրում է նա։

Այնուամենայնիվ, Թանրըքուլուն նշում է, որ այս ստանդարտացումը ուշացել է տարիներով։

«2013 թվականին Թուրքիան և ԵՄ-ն սկսեցին քննարկել վիզայի ազատականացման ճանապարհային քարտեզը։ Այսօր մենք պետք է խոսեինք Թուրքիայի քաղաքացիների համար վիզայի ամբողջական ազատման մասին, ոչ թե հիմնական հեշտացման»։

Թանրըքուլուն հիշեցնում է 2016 թվականի մարտի 18-ի համաձայնագիրը, որը ԵՄ-Թուրքիա հարաբերություններում շրջադարձային պահ էր, հատկապես միգրացիոն հարցերի շուրջ։

«Փախստականների խնդիրը ստիպեց ԵՄ-ին լրջորեն վերադառնալ Թուրքիայի հետ համագործակցությանը։ Այդ ժամանակ Թուրքիային խոստացվեց վիզայի ազատականացում, Մաքսային միության արդիականացում և ֆինանսական աջակցություն սիրիացի փախստականների համար», - նշում է նա։

«Փոխարենը, Թուրքիան պետք է բավարարեր 72 հատուկ չափանիշներ՝ սկսած կենսաչափական անձնագրերից մինչև կոռուպցիայի դեմ պայքարի միջոցառումներ։ Այսօր դրանցից 67-ը արդեն իրականացված են։ Սակայն ԵՄ-ն շարունակում է հետաձգել ամբողջական ազատականացումը՝ մատնանշելով մնացած հինգը», - դժգոհում է նա։

Թանրըքուլուն պնդում է, որ այս անհամապատասխանությունը սահմանակից է կրկնակի չափանիշներին։

«Նայեք Վրաստանին։ Այն նույնիսկ ԵՄ անդամակցության բանակցություններ չի վարում, սակայն նրա քաղաքացիները կարող են առանց վիզայի ճանապարհորդել։ Մինչդեռ Թուրքիայի քաղաքացիները բախվում են 40-ից 60 տոկոս մերժման ցուցանիշների, օրինակ՝ Էստոնիայում և որոշ սկանդինավյան երկրներում։ Նույնիսկ ռուս և չինացի դիմորդները՝ չնայած աշխարհաքաղաքական լարվածություններին, հաճախ ավելի լավ հնարավորություններ ունեն, քան թուրքերը»։

Իսկ ի՞նչ կասեք առաջին անգամ դիմողների մասին։

Լրագրող և ձեռնարկատեր Ֆաթմա Մենալ Աքընը, ով ներկայումս սովորում է Հռոմի Բիզնես դպրոցում, նույնպես զգուշավոր է։

«Այո, այս որոշումը կարող է հեշտացնել գործընթացը նրանց համար, ովքեր արդեն ճանապարհորդել են Շենգեն գոտի և պահպանել լավ պատմություն։ Բայց այն ոչինչ չի ասում առաջին անգամ դիմողների մասին՝ մարդկանց, ովքեր ունեն օրինական ակադեմիական կամ մասնագիտական պատճառներ ճանապարհորդելու, բայց չունեն նախորդ վիզայի պատմություն։ Նրանք ամբողջովին դուրս են այս հավասարումից»։

Աքընի համար հայտարարությունը նաև թափանցիկության և կիրարկելիության պակաս ունի։

«Ինչպե՞ս է այս որոշումը հաղորդվում դեսպանատներին և հյուպատոսություններին, օրինակ՝ Գերմանիայում, Իտալիայում կամ Իսպանիայում։ Նրանք պարտավո՞ր են հետևել դրան։ Իսկ եթե չհետևեն, ի՞նչ իրավունք ունի մերժված դիմորդը։ Պե՞տք է դիմի դատարան, ինչպես դա արեցին իտալական ուսանողները»։

Այս հղումը Իտալիային հատկապես խոսուն է։ Վերջին ամիսներին բազմաթիվ թուրք ուսանողներ բախվեցին ուսանողական վիզաների ավելորդ ուշացումների և մերժումների՝ Ստամբուլի իտալական հյուպատոսությունից։

«Սա պարզապես բյուրոկրատական խոչընդոտ չէր», - նշում է Աքընը։ «Դա հանգեցրեց իրական, անձնական կորուստների։ Որոշ ուսանողներ դիմեցին դատարան և հաղթեցին։ Լացիոյի տարածաշրջանային դատարանը որոշեց, որ իտալական հյուպատոսությունը գործել է անօրինական, և միայն դրանից հետո այդ ուսանողները կարողացան ստանալ վիզաներ»։

Այսպիսի իրավական հաղթանակները ցույց են տալիս համակարգի փխրունությունը։ «Դուք չպետք է դատի տաք օտարերկրյա հյուպատոսությանը՝ պարզապես ընդունված համալսարան հաճախելու համար», - պնդում է Աքընը։ «Դա ցույց է տալիս, թե որքան կոտրված է մեխանիզմը»։

«Հնարավորությունների խաղ»

Ստամբուլի Մեդիպոլ համալսարանի Թանրըքուլուն նույնպես հոռետես է կիրարկման հարցում։

«Նույնիսկ հանձնաժողովի հրահանգով, հյուպատոսությունները կարող են շարունակել գտնել պատճառներ՝ դիմումները մերժելու համար։ Եվ շատ երկրներում դեռևս չկա պաշտոնական բողոքարկման գործընթաց։ Դա խիստ խնդրահարույց է։ Որոշ հյուպատոսություններ նույնիսկ ամբողջովին վերացրել են բողոքարկման իրավունքը»։

Այս գործընթացի բացակայությունը, ըստ Թանրըքուլուի, համակարգը վերածում է հնարավորությունների խաղի։ «Դուք կարող եք ներկայացնել բոլոր փաստաթղթերը և բավարարել բոլոր պահանջները, բայց եթե հյուպատոսական աշխատակիցը որոշի, որ դուք ռիսկ եք՝ հիմնվելով անորոշ կամ չհայտարարված չափանիշների վրա, դուք ոչինչ չեք կարող անել։ Որոշումը վերջնական է»։

Ավելին, Աքընը նշում է, որ կրկնակի ճանապարհորդների համար վիզայի հեշտացումը նորարարական գաղափար չէ։

«Դա արդեն սովորական պրակտիկա էր մինչև համավարակը։ Եթե դուք մի քանի անգամ եղել եք Եվրոպայում և ժամանակին վերադարձել, հաճախ ստանում էիք երկարաժամկետ վիզաներ։ Գործարար կամ ընտանեկան վիզաները համեմատաբար հեշտ էին ստացվում։ Սա նորարարություն չէ, այլ կարկատան կոտրված համակարգի վրա»։

«Կաթիլ օվկիանոսում»

Ի՞նչն է իրականում նոր։ Երկու փորձագետներն էլ համաձայն են, որ Եվրոպական հանձնաժողովի որոշումը ավելի լավ է, քան ոչինչ։ Բայց դրա ազդեցությունը մնում է սահմանափակ, հատկապես առանց պարտադիր կիրարկման կամ մեխանիզմի, որը կապահովի արդարություն տարբեր հյուպատոսությունների միջև։

«Ի վերջո, այս որոշումը թվում է օվկիանոսում կաթիլ», - ասում է Աքընը։ «Թղթի վրա այն լավ է հնչում, բայց առանց կիրարկման և հաշվետվողականության, այն ռիսկի է ենթարկվում դառնալու կատարողական։ Եվ դա, իր հերթին, խորացնում է հասարակական հիասթափությունը՝ ոչ միայն վիզայի քաղաքականության, այլև ԵՄ-Թուրքիա հարաբերությունների նկատմամբ ընդհանրապես»։

Թանրըքուլուի համար խաղադրույքները նույնիսկ ավելի բարձր են։ «Շարժունակությունը միայն տուրիզմի կամ նույնիսկ կրթության մասին չէ։ Դա հասարակությունների միջև փոխադարձ ըմբռնման և վստահության մասին է։ Ներկայումս վիզայի ռեժիմը այդ վստահության ամենամեծ խոչընդոտներից մեկն է»։