Թուրքիան և ավելի լայն Մերձավոր Արևելքը ոչ միայն քաղաքակրթության օրրանն են, այլև աշխարհակարգի ծննդավայրը, ասել է միջազգային հարաբերությունների ականավոր գիտնականը՝ ընդգծելով 13-րդ դարում ստորագրված աշխարհի առաջին փաստաթղթավորված խաղաղության պայմանագիրը։

Ամիտավ Աչարյան, Վաշինգտոնի Ամերիկյան համալսարանի ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի միջազգային մարտահրավերների և կառավարման ամբիոնի վարիչ, բացառիկ հարցազրույց է տվել TRT World-ին Ստամբուլում անցկացվող 9-րդ TRT World ֆորումի շրջանակներում։

Խոսելով ֆորումի «Գլոբալ վերագործարկում. Հին կարգից դեպի նոր իրականություններ» թեմայի ֆոնին՝ Աչարյան բացատրել է, որ այս տարածաշրջանը աշխարհին տվել է դիվանագիտության, համագործակցության և խաղաղության ամենավաղ սկզբունքները՝ այսօրվա համաշխարհային կառավարման հիմքերը։

«Աշխարհակարգը՝ գաղափարները, ինստիտուտները և գործընթացները, որոնք աշխարհն ավելի կայուն են դարձնում, չեն հորինվել մեկ վայրում կամ մեկ քաղաքակրթության կողմից և, անշուշտ, ոչ էլ Արևմուտքի կողմից։ Աշխարհի այս մասը, որն այժմ Թուրքիա է, եղել է ինչպես քաղաքակրթության, այնպես էլ աշխարհակարգի հիմնական օրրանը», - ասաց Աչարյան։

Աչարյան համաշխարհային դիվանագիտության արմատները հետ է քաշում հազարավոր տարիներ՝ մինչև Անատոլիա, խեթեր, Միտաննի և Եգիպտոս։

«Առաջին գրանցված խաղաղության պայմանագիրը ստորագրվել է այստեղ՝ եգիպտացիների և խեթերի միջև մ.թ.ա. 1269 թվականին՝ Կադեշ կոչվող վայրում։ Բնօրինակ գրառումը գտնվում է Ստամբուլի հնագիտական ​​թանգարանում։ Այն ներառում էր չհարձակվելու, փոխադարձ պաշտպանության և խաղաղ համակեցության մասին կետեր՝ հենց այն սկզբունքները, որոնք հետագայում ընդունեց ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը», - ասաց Աչարյան։

Նա նշել է, որ նույնիսկ մեծ տերությունների համագործակցության գաղափարը նախորդում է ժամանակակից միջազգային հաստատություններին։

Քաղաքակրթական շարունակականություն

Աչարիայի համար Թուրքիայի ժամանակակից դիվանագիտական ​​ակտիվիզմը՝ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև միջնորդությունը, Աֆրիկային, Մերձավոր Արևելքին և Ասիային հասնելը, արտացոլում է այս քաղաքակրթական ժառանգության հետ ավելի խորը շարունակականությունը։

«Երբ Թուրքիան ասում է, որ պատմական կապեր ունի Աֆրիկայի, Արևմտյան Ասիայի, իսլամական աշխարհի և Եվրոպայի հետ, դա լավ քաղաքակրթական քաղաքականություն է։ Դա լեգիտիմություն և հավաստիություն է հաղորդում կամուրջներ կառուցողի իր դերին։ Ինչպես Թուրքիան շարունակում է ցույց տալ, քաղաքակրթությունը պետք է ծառայի միավորմանը, այլ ոչ թե բաժանմանը։ Հիմնականը այն է, որ այս ժառանգությունը շարունակի ոգեշնչել միասնություն և համագործակցություն», - ասաց Աչարյան։

Աչարյան նաև ընդգծեց, որ Թուրքիայի հիմնադիր տեսլականը՝ որպես բազմաքաղաքակրթական հանրապետություն, այլ ոչ թե էթնոկենտրոն պետություն, մնում է նրա ամենամեծ ուժեղ կողմերից մեկը։

Բազմաբևեռից դեպի բազմաբևեռ աշխարհ

Այս տարվա TRT World Forum-ում Աչարյայի «բազմաբազային աշխարհի» գաղափարը հատուկ ուշադրության արժանացավ: Հիմնվելով իր վերջին՝ «Մի ժամանակ և ապագա աշխարհակարգը. Ինչու է գլոբալ քաղաքակրթությունը գոյատևելու Արևմուտքի անկման ժամանակ» գրքի վրա, նա պնդեց, որ բազմաբևեռության ավանդական պատկերացումները չափազանց նեղ և եվրոկենտրոն են:

«19-րդ դարում բազմաբևեռությունը նշանակում էր մի քանի մեծ տերությունների՝ ինչպիսիք են Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան, Գերմանիան և Ռուսաստանը, առկայություն, որոնք որոշում էին մյուսների ճակատագիրը: Ուժը սահմանվում էր ռազմական և տնտեսական առումով։ Սակայն այսօր դա հնացած է: Մենք ապրում ենք մի աշխարհում, որտեղ տեխնոլոգիաները, գաղափարները, կորպորացիաները և ոչ պետական ​​​​գործիչները նույնպես ձևավորում են արդյունքները», - ասաց Աչարյան։

Աչարյայի համար բազմաբևեռությունը «չափազանց ուժակենտրոն է», մինչդեռ բազմաբևեռությունը արտացոլում է 21-րդ դարի բարդ իրականությունը, որտեղ ազդեցությունը գալիս է մեղմ ուժից, նորարարությունից և ցանցերից, այլ ոչ թե միայն բանակներից և ՀՆԱ-ից:

Երբ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը ֆորումի բացման նիստում հայտարարեց, որ «աշխարհը հինգից մեծ է»՝ կրկնելով Թուրքիայի վաղեմի մարտահրավերը ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում գերիշխանությանը, Աչարյան դա համարեց իր սեփական փաստարկի արձագանք։

«Եթե նախագահն ասում է, որ աշխարհը հինգից մեծ է, դա բազմաբևեռություն չէ, դա մուլտիպլեքս է։ Ըստ սահմանման, դա նշանակում է ոչ միայն հինգ տերությունների տարածք։ Այն ներառում է Թուրքիայի, Եգիպտոսի, Ինդոնեզիայի, Բրազիլիայի, Հնդկաստանի և այլոց տարածքը։ Այն նաև ներառում է կորպորացիաներ, ոչ պետական ​​​​գործիչներ և քաղաքակրթական ուժեր։ Մեկ նախադասությամբ նախագահ Էրդողանը ամփոփեց այն, ինչ ես փորձում էի ասել որպես գիտնական», - ասաց Աչարյան։

G2, թե՞ «աշխարհ մինուս մեկը»

Վերջին համաշխարհային տեղաշարժերի մասին խորհրդածելով՝ Աչարյան նաև զգուշացրեց ԱՄՆ-Չինաստան նոր «G2»-ի գաղափարի դեմ, հատկապես ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի և նրա չինացի գործընկեր Սի Ցզինպինի միջև Հարավային Կորեայի Բուսան քաղաքում վերջերս կայացած հանդիպումից հետո։ Գագաթնաժողովը Թրամփը նկարագրեց որպես «G2»՝ տերմին, որը հիշեցնում է Միացյալ Նահանգների և Չինաստանի՝ որպես համաշխարհային գործերի համանախագահների գաղափարը։

«Սա մի պարզ գաղափար է։ Նույնիսկ եթե ԱՄՆ-ն և Չինաստանը փորձեն կառավարել իրենց մրցակցությունը, մնացած աշխարհը՝ Ճապոնիան, Հնդկաստանը, Եվրոպան, չեն ընդունի դուոպոլիան։ Աշխարհը միշտ կմնա բարդ», - ասաց Աչարյան։

Նա ներկայիս դարաշրջանը նկարագրեց որպես «իշխանության ասիմետրիկ բաշխման» դարաշրջան՝ ԱՄՆ-ն առաջատար է ռազմական առումով, Չինաստանը՝ տնտեսապես, իսկ մյուս դերակատարները՝ Հնդկաստանից մինչև ԵՄ, ձևավորում են ապակենտրոնացված համաշխարհային լանդշաֆտ։

Աչարյան նաև զգուշացրեց ԱՄՆ-ի բազմակողմանի ինստիտուտներից դուրս գալու հետևանքների մասին:

«Քսան տարուց էլ քիչ առաջ մենք խոսում էինք միաբևեռ պահի մասին: Հիմա մենք մտնում ենք այն, ինչ ես անվանում եմ «աշխարհ մինուս մեկ», որտեղ ԱՄՆ-ն ոչ միայն դուրս է մնացել, այլև ակտիվորեն խաթարում է բազմակողմանիությունը։ ԱՄՆ-ի բացակայությունը թողնում է մի վակուում, որը լրացնում են ուրիշները՝ Չինաստանը, Հնդկաստանը, Թուրքիան և Հարավը», - ասաց նա՝ նկատի ունենալով Վաշինգտոնի դուրս գալը ԱՀԿ-ի և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի նման կազմակերպություններից:

Մինչ աշխարհը պայքարում է նոր ուժերի տեղաշարժերի դեմ, պրոֆեսոր Աչարյանի ուղերձը՝ արմատավորված պատմության և ապագայի մտածողության մեջ, հստակ է. քաղաքակրթությունը և աշխարհակարգը որևէ ուժի պարգևներ չեն: Դրանք համատեղ, զարգացող նվաճումներ են:

«Թուրքիան և այս տարածաշրջանը մի ժամանակ աշխարհակարգի ծննդավայրն էին։ Եթե նրանք կարողանան վերակենդանացնել այդ ներառական, համագործակցային ոգին, նրանք կարող են օգնել այն կրկին ձևավորել», - ասաց Աչարյան։